De paniek was groot toen aan het licht kwam dat het Barneveldse bedrijf ChickFriend een bestrijdingsmiddel had gebruikt tegen bloedluis in kippenstallen. Het bestrijdingsmiddel bevatte het giftige fipronil en na onderzoek bleek dat in de eieren van bijna 138 pluimveebedrijven de giftige stof was aangetroffen. Uit nieuwsgierigheid keek ik op de website van ChickFriend (niet meer online) en ik werd welkom geheten met de tekst: “ChickFriend, de specialist in bloedluisbestrijding. Een stal zonder bloedluis? De droom van elke kippenboer!” We weten inmiddels dat die droom is overgegaan in een ware nachtmerrie voor 138 pluimveehouders.

Verwarring

Het is uiteraard een drama voor de kippenboeren, maar de berichtgeving gaat nog niet eens zozeer over “hoe gevaarlijk die fipronil nu eigenlijk is voor de volksgezondheid”, maar over de verwarring die is ontstaan tussen alle betrokken instanties. Verwarring over wanneer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) nu precies geïnformeerd werd over de ontstane situatie, welke rekenmodellen precies werden gebruikt om te bepalen hoe hoog de concentratie mag zijn en welke concentraties van fipronil nu eigenlijk helemaal geen gevaar opleveren. Maar er ontstond vooral verwarring over de vraag of je je eitje nog kan wegtikken, of dat je de eieren voorlopig toch maar beter even in de ban kunt doen. De verwarring werd nog groter toen de topman van de NVWA Freek van Zoeren, in Nieuwsuur aangaf dat het beter was om je eitje maar even een paar dagen over te slaan, tenminste als je daarmee zou kunnen leven.

De NVWA en de Nederlandse vakbond voor pluimveehouders

Deze uitspraak was een knuppel in het hoenderhok (vergeef me mijn uitspraak), want in no time werden ook de Duitsers waker en haalden ook zij de schappen van de supermarkten leeg. Als je dan nagaat dat er in ons land 10 miljard eieren worden geproduceerd en de helft daarvan naar onze oosterburen gaat, dan kun je wel nagaan, wat daarvan de financiële consequenties zijn. De NVWA had zich nu de woede op de hals gehaald van de Nederlandse vakbond voor pluimveehouders en voorzitter Hennie de Haan vertelde bij Jinek aan tafel dat deze uitspraken weleens zouden kunnen leiden tot een schadepost van 500 miljoen euro per jaar en dat dat in de praktijk het einde van de sector zou kunnen betekenen.

Bemonstering door de NVWA pas een maand nadat ze op de hoogte waren gebracht

Hennie de Haan (het spijt me, maar zo heet ze echt) wees op een brief die door het Kabinet aan de Tweede Kamer was gestuurd. In die brief stond dat 26 % van alle eieren die in de supermarkten lagen, besmet waren met fipronil. Mevrouw de Haan betwijfelt dit en ze gaf aan dat ze op de hoogte is van een aantal steekproeven, maar dat ze niet met zekerheid kon zeggen of die steekproeven wel helemaal 100% representatief zijn, want zo gaf ze aan: “Ik ben tenslotte geen statisticus”. Voor mij als consument werd de verwarring nog groter toen mevrouw De Haan aangaf dat in diezelfde Kamerbrief stond, dat een maand voor de publieke bekendmaking, al bij de NVWA zelf bekend was, dat de eieren besmet waren met fipronil. De instantie was namelijk al op 19 juni over de situatie geïnformeerd door de Belgische autoriteiten (waar het gebruik van fipronil aan het licht is gekomen). Echter is de NVWA pas een maand later gaan bemonsteren.

Afijn, de bloedluis is weg

Bemonstering na een volle maand? En in de tussentijd hebben nog zeker 8 bedrijven een behandeling door ChickFriend laten uitvoeren om bloedluis te bestrijden. Nou dat is gelukt, de bloedluis is weg, maar de pluimveehouders zitten nu wel met een ander probleem. Waarom heeft de NVWA een maand gewacht voor dat zij in actie kwamen? De NVWA is tenslotte in het leven geroepen om de volksgezondheid te beschermen. Deze hele situatie had voorkomen kunnen worden als de NVWA geluisterd had naar de Belgen en ze er direct voor hadden gezorgd, dat het frauduleuze bedrijf uit Barneveld zijn activiteiten niet meer zou kunnen uitvoeren.

Ook Jinek ziet ze vliegen

Alsof de verwarring tussen de verschillende instanties nog niet groot genoeg was, kwam ook vooraanstaand toxicoloog Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht nog even bij Jinek aan tafel zitten. Volgens meneer van den Berg was de uitspraak van de topman van de NVWA een beetje kort door de bocht, zeker gezien wat er toxicologisch allemaal bekend is over fipronil en waar bepaalde risico’s op worden gebaseerd. Ik heb inmiddels al een paar biertjes op, maar nu ben ik echt de draad kwijt. Ook Eva Jinek kijkt alsof ze net een paar kippen door de studio heeft zien vliegen.

Een ander rekenmodel en dan kun je gewoon je eitje tikken?

Volgens van den Berg is het optreden van de NVWA paniekzaaierij en is het in veel gevallen niet nodig om de eieren te laten staan. Het bestrijdingsmiddel zou zelfs in de nek van honden worden gedruppeld tegen vlooien. Fipronil wordt gebruikt om stallen schoon te maken in verband met bloedluis, maar mag nooit worden gebruikt voor dieren die in de voedselketen terechtkomen, omdat deze stof zich opstapelt in je lichaam. Volgens van den Berg rekent de NVWA met een verkeerde formule. Ze gebruiken een rekenmodel dat rekent met een formule op basis van een levenslange blootstelling, bij bepaalde concentraties fipronil en is dus niet goed toepasbaar op deze situatie. Je zou in principe je hele leven een giftig ei kunnen eten, zonder dat dat ooit problemen oplevert. Volgens hem zou het beter zijn om een rekenmodel te hanteren over een kortere periode, want dan krijg je een soepelere berekening. Een berekening die in de praktijk betekent dat de kippensector een deel van de eieren waar nu bezorgdheid over is, gewoon zou kunnen leveren, omdat ze onder de norm vallen. De Duitsers hanteren dit rekenmodel ook. Ja nu begrijp ik er helemaal niks meer van. Je past dus gewoon het rekenmodel een beetje aan en dan zal het wel goed zijn?

Slechte communicatie tussen autoriteiten richt veel schade aan

Voor mij als consument is de verwarring nu wel compleet. Niet dat ik niet een paar dagen zonder ei kan – al eet ik de rest van het jaar geen ei meer, dat maakt mij niet uit – maar als het gaat over communicatie tussen autoriteiten die onze voedselveiligheid moeten waarborgen, dan vind ik dit een hele vreemde situatie. Ondertussen heeft NVWA topman Freek van Zoeren zijn opmerking wat afgezwakt en gezegd dat hij het niet helemaal zo had bedoeld, en we zouden het een beetje verkeerd hebben geïnterpreteerd. Dat is allemaal leuk en aardig maar intussen zijn de Helga’s en Heinrich’s aan onze oostgrens de schappen aan het leeghalen en worden vrachtwagens met eieren ook niet meer gelost. Een opmerking van een belangrijke autoriteit zoals de NVWA heeft een gigantische invloed. Als de Nederlandse autoriteiten namelijk niet meer borg staan voor een veilig product, dan blijft er bij de consument weinig vertrouwen meer over. En juist dat vertrouwen is noodzakelijk voor de pluimveehouderij, om deze tegenslag te kunnen overleven. Het ziet er nu naar uit dat deze situatie alle Nederlandse kippenboeren gaat treffen.

Economische belangen boven voedselveiligheid

Alsof er nog niet genoeg partijen over elkaar heen buitelen komt ook Pieter van Vollenhoven, oud-voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, nog even met een welgemeend advies. Ook hij maakt zich zorgen over de voedselveiligheid in ons land. Hij is van mening dat de NVWA alle codes van de eieren had moeten publiceren van alle getroffen bedrijven. Hij vindt dat de NVWA niet genoeg opkomt voor het publieke belang en de voedselveiligheid, maar zich meer bezighoudt met economische belangen. En inderdaad, dat zou kunnen verklaren waarom de NVWA ruim een maand lang zijn mond houdt over een eventuele besmetting met fipronil.

De nieuwe communicatielijn brak snel af

Ondertussen vindt er dagelijks crisisoverleg plaats tussen de NVWA en de Nederlandse vakbond voor pluimveehouders. In goede harmonie? Nee, Hennie de Haan van de vakbond laat bij Jinek weten dat er een besluit was genomen over een nieuwe communicatielijn, maar dat de NVWA toch weer zijn eigen plan heeft getrokken. Ze hebben nu alle bedrijven waar ook maar een spoortje fipronil was aangetroffen (in sommige gevallen bijna niet detecteerbaar) op de lijst van besmette bedrijven gezet. In de praktijk houdt dat in dat als een pluimveehouder 6 stallen heeft, waarvan er 1 besmet is, de andere stallen ook worden gesloten. Dat de nieuwe communicatielijn tussen de NVWA en de Nederlandse vakbond voor pluimveehouders niet helemaal gelukt is, blijkt wel uit het feit dat de NVWA (zelfs na overleg met de vakbond) op eigen houtje en zonder mededeling aan de vakbond de nieuwe aanpak publiek maakte. De vakbond moest de nieuwe situatie uit de media vernemen, terwijl ze kort daarvoor nog met elkaar om tafel hadden gezeten.

Alleen duidelijkheid kan het vertrouwen herstellen

Dit is natuurlijk een situatie die eigenlijk niet zou mogen voorkomen en ondertussen zijn de pluimveehouders de pineut. De paniek onder de kippenboeren is groot en er worden nu miljoenen “wellicht schone eieren” onnodig vernietigd. Hoe vervelend de situatie ook is, de verschillende organisaties en de overheid zullen er toch samen uit moeten komen en snel moeten zorgen voor duidelijkheid. Niet alleen voor de pluimveehouders, maar zeker ook voor consumenten. Boeren moeten alle informatie krijgen over de fipronil waardes die in hun bedrijven zijn aangetroffen. Inmiddels heeft de NVWA een lijst gepubliceerd met eicodes van besmette eieren. Alleen duidelijkheid kan het vertrouwen bij consumenten herstellen en onenigheid tussen dergelijke belangrijke instanties draagt daar dus niet echt aan bij.

Hoe kan gedistribueerd vertrouwen bijdragen aan een veiligere food supply chain?

Deze situatie laat duidelijk zien hoe centrale partijen werken. De ene instantie vindt zichzelf belangrijker dan de andere of de belangen van een instantie liggen ergens anders, dan waar ze zouden moeten liggen. En als het gaat om onze voedselveiligheid, dan kunnen we dat niet hebben. Blockchaintechnologie kan hier het een en ander verbeteren. We hebben de afgelopen jaren al heel wat voedselschandalen de revue zien passeren. Met salmonella besmette zalm, Ikea gehaktballetjes van paardenvlees in plaats van rundvlees, vlees met poepbacteriën en zelfs inktvisringen die gemaakt waren van varkensanus (dit laatste bleek later een grapje, maar toch), we hebben het allemaal voorbij zien komen. Het is vandaag de dag enorm ingewikkeld om de herkomst van producten, dus ook voedsel, te kunnen bepalen. We hebben te maken met verschillende partijen die op hun beurt allemaal in de gelegenheid zijn om te rotzooien met documenten. En dat is funest voor het consumentenvertrouwen

Food supply chain geïntegreerd met blockchaintechnologie

Blockchain is de onderliggende techniek van de digitale betalingseenheid bitcoin. Het is een digitaal systeem dat verschillende partijen in staat stelt om transacties met elkaar uit te voeren. Een van de meest veelbelovende toepassingen van de blockchain is een transparante voedselvoorzieningsketen. De technologie zorgt ervoor dat verschillende partijen binnen de food supply chain informatie tot in detail met elkaar kunnen delen. Het gaat dan bijvoorbeeld om informatie over de locatie en het tijdstip waarop een dier is geslacht, hoe het vlees vervoerd is en door wie, maar ook over weersomstandigheden tijdens het oogstseizoen. Eigenlijk alle relevante informatie over het voedsel kan in een decentraal gedistribueerd netwerk worden vastgelegd. Alle data over voedingsmiddelen en ingrediënten kan binnen het netwerk worden gekoppeld, aan zogenaamde smart contracts. In deze digitale contracten kan precies worden omschreven, hoe er moet worden gehandeld in bepaalde situaties. Je moet dan denken aan procesfouten, mankementen aan verpakkingsmateriaal of zoals in bovenstaande situatie: giftige met fipronil besmette eieren!

Eieren in de blockchain

De beveiliging binnen de blockchain gebeurt via een cryptografische versleuteling. Alle informatie over de voedselproducten wordt binnen het netwerk verspreid naar een heleboel computers, de zogenaamde nodes. Deze nodes maken een kopie van alle data die binnen de blockchain wordt vastgelegd en controleren of de data ook daadwerkelijk klopt. Vervolgens bereiken de nodes samen overeenstemming over die informatie (consensus) en wordt die informatie definitief vastgelegd binnen het systeem. Op dat moment is die informatie niet meer te veranderen of te verwijderen. Als distributie van eieren zou zijn vastgelegd in de blockchain, dan waren de problemen voor de pluimveebedrijven nu niet zo groot. De herkomst van de giftige eieren zou immers heel snel duidelijk zijn geworden. Sterker nog: de besmetting zou zijn opgemerkt, nog voordat de eieren in de schappen van de supermarkten terechtgekomen zouden zijn.

Maar de NVWA wist toch al een maand dat er sprake was van besmetting met fipronil?

Dat is natuurlijk waar, maar in het geval van de blockchain had de NVWA alle informatie die zij hadden gekregen van de Belgische autoriteiten moeten vastleggen in de gedistribueerde supply chain. En aangezien een blockchain volledig transparant is, had iedereen kunnen zien wat er aan de hand was, waar het probleem zich afspeelde, maar vooral wat de beste manier zou zijn om het probleem met de besmette eieren aan te pakken. Ook kan blockchain zorgen voor een gestroomlijnde informatievoorziening naar het publiek toe. Omdat vooral Duitse consumenten het nieuws over de giftige eieren moest vernemen via de tv en social media was er sprake van informatie van “bottum up” en in een dergelijke situatie gaat informatie vaak zijn eigen leven leiden, met alle gevolgen van dien. De juiste informatie had van de Nederlandse autoriteiten moeten komen “top down” dus, maar de verschillende instanties hebben eigenlijk alleen nog maar gezorgd voor nog meer onduidelijkheid en chaos. Blockchaintechologie kan hier echt het verschil maken. En of de belangen van de NVWA nu economisch zijn of niet: informatie binnen een blockchain kan nooit zomaar worden gewijzigd. Hierdoor is de blockchain voorzien van “ingebouwd vertrouwen”. Vertrouwen dat zeker in de pluimveesector nu heel erg hard nodig is!

Lees ook:

Blockchaintoepassingen voor de food supply chain

Ambrosus: food supply chain innovatie!

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van blockchaintechnologie? Meld je dan nu aan voor de blogpost!