Wat is robotisering?
Robotisering is een ontwikkeling die ervoor zorgt dat beroepen die nu nog als vanzelfsprekend worden uitgevoerd door mensen, op termijn vervangen zullen worden door technologische processen, zoals bijvoorbeeld robots.
- Banen verdwijnen door robots
- Robots en sociale beroepen
- Wat zijn de nadelen?
- Wat zijn de voordelen?
- Een leven lang leren
- Robots in de transportsector
- Robots in het onderwijs
- Robots in de zorg
- Robots in de bouw
- Anders denken over arbeid
- Wat zijn de beroepen van de toekomst?
- Digitalisering van de samenleving en mensenrechten
- De wisselwerking tussen artifical intelligence en juridische en ethische systemen
- Transparantie en aansprakelijkheid bij geautomatiseerde processen
- Voorspellende algoritmen en discriminatie
- Inzicht in algoritmes bij de overheid
Robotisering van de arbeidsmarkt
De komende jaren zullen we steeds vaker beroepen zien verdwijnen. Het gaat vooral om oude vertrouwde banen die al heel lang bestaan. Dat is natuurlijk niets nieuws. In het verleden zijn er door de verschillende technologische revoluties al heel veel banen verdwenen, waarvoor andersoortige jobs weer in de plaats kwamen. De volgende technologische revolutie – de zogenaamde vierde industriële revolutie – zal compleet anders zijn. Omdat de ontwikkelingen zo hard gaan en er een exponentiële groei zal zijn van nieuwe technologieën, zullen nieuwe banen straks opkomen en binnen twee jaar weer verdwijnen.
Banen verdwijnen door robotisering
Onder andere de robotisering van banen zal ervoor zorgen dat er in een heel kort tijdsbestek ontzettend veel beroepen zullen verdwijnen, om nooit, maar dan ook nooit meer terug te komen. Als we alleen kijken naar de komende 25 jaar, dan gaat het in Nederland om misschien wel 3 miljoen jobs. Welke banen lopen nu eigenlijk precies het meeste risico om te verdwijnen door de grootschalige opkomst van robotisering?
Uitstervende beroepen
In de eerste plaats zullen dat uiteraard de beroepen zijn waarbij mensen voertuigen besturen en apparaten bedienen. De huidige zelfrijdende auto is natuurlijk nog niet volledig autonoom en de infrastructuur is er ook nog niet helemaal op aangepast, maar dit is echter een kwestie van tijd.
De vierde industriële revolutie
Er zullen ook veel minder procesoperators nodig zijn in fabrieken. Het werk van een secretaresse, de hovenier en mensen die werken in magazijnen, zullen op termijn allemaal verdwijnen. Zelfs onze oude vertrouwde bakker heeft zijn langste tijd gehad. Verzekeringsagenten, makelaars en notarissen, het zijn allemaal beroepen die een grote kans lopen om in de toekomst te worden vervangen door nieuwe technologieën. Ook zal de vierde industriële revolutie de bancaire sector op verschillende fronten gaan veranderen.
Hoger en lager opgeleiden
Er wordt gedacht dat de hardste klappen zullen vallen onder lageropgeleiden, maar klopt dat beeld eigenlijk wel? Waarschijnlijk is die aanname een klein beetje te kort door de bocht. Robots gaan namelijk ook veel meer administratieve en controlerende taken overnemen. Het werk dat nu gedaan wordt door een accountant of een belastingadviseur, kan over een aantal jaren ook worden uitgevoerd door robots. Omdat de denkkracht van robots vele male sterker zal zijn dan die van mensen, zullen zij ook veel nauwkeuriger hun werk kunnen doen. De kosten van gerobotiseerde accountancy zullen daardoor ook vele malen lager liggen, dan wanneer dit wordt uitgevoerd door mensen. Ook binnen de juridische wereld zal robotisering gaan zorgen voor een andere manier van werken.
Sociale beroepen en robotisering
Het is natuurlijk waar dat lager geschoolde werknemers eerder te maken krijgen met vervanging door robots dan hoger opgeleiden. De effecten van robotisering zullen sneller merkbaar worden in de agrarische sector, in de visserij en de detailhandel, dan bijvoorbeeld in het onderwijs, de creatieve sector en de verpleegkunde. Sociale beroepen lopen in principe de minste kans om door robotisering te verdwijnen en dat komt natuurlijk omdat robots op het gebied van emoties en empathie nog maar aan het begin van hun ontwikkeling staan. Het is zelfs nog maar zeer de vraag of robotiseringsprocessen ooit in staat zullen zijn om deze beroepen te gaan vervangen.
Nieuwe beroepen
Er zullen in de komende jaren dus heel veel banen verdwijnen door de robotisering. Gelukkig zorgen de nieuwe technologieën er ook voor dat er weer banen voor in de plaats komen. Ongeveer 50% van de kinderen die nu onder de tien jaar is, zal straks werk gaan doen waar de meeste van ons nu nog nooit van hebben gehoord. Banen die nu nog niet eens bestaan. Veel van die jobs zullen gerelateerd zijn aan robotica, neurotechnologie, nanotechnologie, digitale beveiliging, 3D-printing en financiële diensten die zijn gebaseerd op FinTech. Ook zullen er nieuwe beroepen ontstaan waarbij het analyseren, beheren en commercialiseren van data de core business is.
Blockchain en the Internet of Things
We zullen beroepen zien ontstaan die zich bezighouden met onderzoek en ontwikkeling van voedsel dat speciaal gemaakt wordt om te nuttigen, ter voorkoming of genezing van bepaalde ziektes. Banen waarbij het draait om genetisch gemanipuleerd voedsel bijvoorbeeld. Ook hier zullen kunstmatige intelligentie en robotisering voor een heleboel doorbraken en nieuwe inzichten gaan zorgen. Nieuwe technologieën zoals de blockchain in combinatie met the Internet of Things, bieden voor software-ontwikkelaars heel veel nieuwe kansen. Het ontwikkelen van “slimme toepassingen” zoals bijvoorbeeld smart contracts, zal een enorme vlucht gaan nemen. Smart contracts zijn digitale overeenkomsten op de blockchain die autonoom binnen het netwerk kunnen worden uitgevoerd. Dergelijke decentrale applicaties bieden de mogelijkheid voor de ontwikkeling van nieuwe grensverleggende businessmodellen.
Wat zijn de nadelen van robotisering?
De robotisering wordt niet door iedereen toegejuicht. Veel mensen vinden het idee van robots die in de toekomst wellicht helemaal autonoom kunnen functioneren, zonder dat er ook nog maar een menselijke factor aan te pas komt, best wel een beetje een beangstigend idee. Toch zal er volgens vooraanstaande wetenschappers waaronder Ray Kurzweil, een moment komen waarop de technologische singulariteit een feit is. Krijgen we ooit te maken met een situatie waarin kunstmatige intelligentie de dienst uitmaakt? Het zou zeker kunnen volgens hen. Uiteraard wordt ook het verlies van werkgelegenheid als een enorm nadeel gezien. Dit wordt in bepaalde sectoren echt als bedreigend ervaren.
Domme robots
De robots die we vandaag de dag kennen zijn in principe ‘domme’ robots die werken in afgebakende ruimtes in fabriekshallen en laboratoria, maar de robots die de komende decennia ontwikkeld zullen worden, zijn echt anders. Die kun je niet meer vergelijken met de robots die op dit moment langs de lopende band staan en nog draaien op door mensen geprogrammeerde software.
Wat zijn de voordelen van robotisering?
Aan de andere kant zitten er wel degelijk voordelen aan robotisering. Robots zijn natuurlijk niet goedkoop, maar als deze investering eenmaal gedaan is, dan kan het productieproces een stuk goedkoper worden uitgevoerd. Veel efficiënter dan dat het met mensen zou kunnen. Personeelskosten zijn immers de meest zwaarwegende kosten van een onderneming. Ook moeten we beseffen dat robotisering en automatisering ons in het verleden al heel veel voordelen hebben gebracht. Nieuwe technologieën hebben ervoor gezorgd dat veel producten en diensten veel goedkoper konden worden ontwikkeld, waardoor deze goederen ook bereikbaar werden voor mensen met een smallere beurs.
Eenzaamheid
Een andere positieve ontwikkeling van robotisering kan zijn dat deze technologieën kunnen helpen in de strijd tegen eenzaamheid van bepaalde groepen mensen, zoals ouderen en gehandicapten. We zien nu al primitieve vormen van robots die ouderen ‘gezelschap’ houden, maar volwaardige kunstmatige intelligentie zou hier een enorm belangrijke rol kunnen gaan spelen. Robots die je huishouden organiseren, je kinderen van hot naar her rijden of een lekkere maaltijd voor je in elkaar flansen. Of wat te denken van een hologram waardoor je iedere morgen in ‘real time’ gezellig kunt ontbijten met je oude moeder die 140 kilometer bij je vandaan woont. Er zijn op deze manier wel tienduizenden voordelen te bedenken.
Een leven lang leren
Een baan voor het leven is iets dat niet meer is weggelegd voor de jongste generatie. Veel van de kinderen die nu nog klein zijn, zullen de exponentiële groei van nieuwe technologieën en robotisering tijdens de vierde industriële revolutie bewust gaan meemaken. Velen van hen zullen wellicht ook nog aan het werk zijn in de 22ste eeuw. De snelheid waarmee nieuwe technieken worden ontwikkeld, maakt het lastig om precies te voorspellen wat de beroepen van de toekomst zijn. Omdat de technologieën elkaar tijdens de vierde industriële revolutie in zo’n rap tempo opvolgen, zal het noodzakelijk zijn om een leven lang te blijven leren.
Robotisering in de transportsector
De universiteit van Oxford heeft onderzoek gedaan naar de gevolgen van robotisering en kunstmatige intelligentie voor beroepen van vandaag de dag. Volgens dat onderzoek (uitgevoerd door Michael A Osborne, professor in machine learning en dr. Carl Benedikt Frey), zal iets minder dan de helft van de banen die wij nu kennen verdwijnen. In de transport en logistiek zullen harde klappen vallen, omdat voertuigen zelf kunnen rijden. Ook de planning zal volledig worden geautomatiseerd.
Exponentiële groei
Gerobotiseerde logistieke oplossingen zullen zich met een exponentiële snelheid ontwikkelen. Pakketjes worden bezorgd met behulp van drones. Daarnaast zullen slimme containers, zelfrijdend materieel en intelligente telescoopkranen veel menselijke arbeid overbodig maken. De nieuwe technologische ontwikkelingen brengen alle processen op een doelmatige manier samen. De transport- en logistieke sector kunnen beschikken over alle benodigde informatie om de processen op de meest efficiënte manier uit voeren. Het transport van goederen over de weg zal zeer zeker afnemen, omdat producten door middel van 3-printing ter plekke worden geproduceerd.
Robotisering in het onderwijs
Onderwijzers hoeven minder te vrezen voor hun baan. Dit zijn namelijk beroepen waarin sociale en emotionele intelligentie heel belangrijk zijn. Onderwijzers zijn in staat om leerlingen te beoordelen op een menselijke manier. Een manier waarbij niet alleen de kennis en vaardigheden van leerlingen worden beoordeeld, maar ook andere aspecten meespelen zoals bijvoorbeeld creativiteit. We zullen voorlopig dus nog geen robots tegenkomen die voor de klas staan. Robots zijn nog niet in staat om menselijk gedrag te interpreteren op de manier waarop mensen dat kunnen. Ook is oogcontact bij onderwijs erg belangrijk. Het onderwijs en de manieren van lesgeven onder invloed van robotisering en kunstmatige intelligentie zullen ongetwijfeld op den duur ook compleet veranderen. Hoe die veranderingen er dan precies uit gaan zien, dat blijft natuurlijk koffiedik kijken.
Robotisering in de zorg
Robots worden niet moe, dus het draaien van volcontinu diensten is geen enkel probleem. Ze hebben geen rookpauzes nodig, zitten geen kwartier op het toilet en maken veel minder fouten. Stukken efficiënter dan menselijk personeel zou je zeggen. Dat is ook wel zo, maar we zien dan toch echt een aantal belangrijke zaken over het hoofd. Wat zijn bijvoorbeeld de gevolgen als die nauwkeurige robot ineens door een storing fout gaat functioneren? Een storing die ervoor zorgt dat er tijdens een chirurgische ingreep een long wordt verwijderd, in plaats van de geplande blinde darm. Ja, dan is een robot ineens een stuk minder efficiënt. Een operatie kan verkeerd worden uitgevoerd omdat er een storing optreedt, maar zo’n robot kan natuurlijk ook bewust worden gesaboteerd door toedoen van hackers.
Menselijk aspect
In de zorg is het sociale en menselijke aspect erg belangrijk. De interactie met robots zal waarschijnlijk nooit op dezelfde manier kunnen verlopen als met mensen. Robots missen – in ieder geval nu nog – inlevingsvermogen en kunnen geen onderscheid maken tussen iets dat grappig of sarcastisch bedoeld is. Ze voelen geen verdriet en weten niet wat boosheid is. De huidige robots zijn ook niet volledig autonoom. Ze doen alleen de dingen waarvoor ze door mensen zijn geprogrammeerd. Machine learning brengt hier langzaam maar zeker verandering in.
Robotisering in de bouw
De komende jaren zullen we ook in de bouw een ware revolutie zien van gerobotiseerde processen. Met name 3D-printing van bouwmaterialen zal een enorme vlucht gaan nemen. Fysiek zwaar werk zal voor een groot deel worden vervangen door robots. Daarnaast zullen ook veel administratieve taken in de bouwsector verder worden gedigitaliseerd. Ook ontstaan er meer mogelijkheden voor de verschillende contractors die bij een bouwproject betrokken zijn, om efficiënter met elkaar te kunnen communiceren, informatie te uitwisselen, contracten op te stellen en gemakkelijker afspraken met elkaar te kunnen maken.
Robotisering in Nederland
Ook voor de Nederlandse economie zal de robotisering de nodige gevolgen hebben. Kansen, maar ook bedreigingen. Er zullen banen verdwijnen en er komen banen voor in de plaats. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de mensen achter de kassa in de supermarkt verdwijnen, omdat de hele winkelwagen bij de uitgang in één keer wordt gescand. Wellicht komt er dan een informatiebalie met een hostess voor in de plaats. Hopelijk ontstaat er een situatie waarbij de robotisering en de menselijke factor op een harmonieuze manier een interactie met elkaar kunnen aangaan. Een omstandigheid waarbij de robotisering juist een ondersteunde functie heeft, ten gunste van de menselijke factor. We zien nu al dat bij heel veel dienstverleningsprocessen de menselijke factor wordt gedigitaliseerd. En of onze samenleving daar nu echt op vooruit gaat?
Voorzien in eigen levensonderhoud
Hoe de arbeidsmarkt er door de robotisering de komende decennia uit gaat zien, is erg moeilijk te voorspellen. Er zal echter wel al heel goed moeten worden nagedacht over wat de vierde industriële revolutie zou kunnen gaan betekenen voor de werkgelegenheid. Onze huidige samenleving is erop ingericht dat iedereen werkt om zo in zijn eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Als de robotisering ervoor gaat zorgen dat er straks niet voor iedereen werk meer is, wat betekent dat dan? Vallen er straks mensen definitief tussen wal en schip? Krijgen ze dan een basisinkomen of hebben deze mensen dan gewoon domme pech? Waarschijnlijk zal de robotisering ons anders tegen werk laten aankijken.
Anders denken over arbeid
Er ontstaat misschien wel een soort kruisbestuiving van processen die als arbeid worden gezien en situaties die betrekking hebben op de privésituatie. De robotisering gaat er misschien wel voor zorgen dat de woorden ‘arbeid’, ‘werk’ en ‘beroep’ uit De Dikke van Dale verdwijnen. Een robot komt immers niet bekaf thuis van zijn werk, de arbeidsinspectie hoeft niet te controleren of de werkplek van de robot wel veilig genoeg is en de robot heeft geen beroep. Hij is het beroep!
De nieuwe economie van Tim O’Reilly
Auteur Tim O’Reilly, de man die ooit de termen “open-source” en “Web 2.0” introduceerde bij het grote publiek en door velen wordt gezien als het geweten van Silicon Valley, geeft ons in het boek “De nieuwe economie” een inkijkje in de economie van de nabije toekomst. Als geen ander weet hij uit te leggen hoe nieuwe geavanceerde technologieën onze wereld compleet zullen veranderen, op een manier waarbij we ons nu nog niet zo heel veel kunnen voorstellen. De introductie van robotisering en kunstmatige intelligentie op hele grote schaal, zal drastische gevolgen hebben voor onze arbeidsmarkt en de inkomensverschillen gaan zorgen voor een tweedeling van onze samenleving, die niet meer overbrugbaar zal zijn. Iedereen weet wel dat deze zeer geavanceerde technologieën, waarbij algoritmes allerlei geautomatiseerde processen stroomlijnen razendsnel op ons afkomen, maar we hebben geen flauw idee welke invloed dat precies zal hebben op onze dagelijkse levens. Tim O’Reilly maakt in zijn boek glashelder waarom we niet te lichtzinnig moeten denken over deze verfijnde autonome technologieën. Een naïeve houding ten aanzien van artificial intelligence en zelflerende algoritmen zou weleens desastreus kunnen uitpakken!
De mens, de robot, de arbeid
Robots zijn geen lastige werknemers. Ze werken hard, ze zeuren niet, ze komen niet steeds te laat, ze zijn nooit ziek en doen het werk gewoon gratis en voor niks. Daarom zullen zij zeker de helft van al onze banen uiteindelijk volstrekt overbodig maken. De ontwikkeling van zeer verfijnde artificial intelligence en complexe algoritmen gaat steeds sneller en we zullen met zijn allen niet kunnen ontsnappen, aan de verregaande robotisering van onze samenleving. Geautomatiseerde processen gaan zorgen voor een digitale disruptie, op een schaal die zijn weerga niet kent. Veel mensen vrezen dat deze ontwikkeling als vanzelfsprekend zal uitdraaien op een situatie, waarbij er niet voor iedereen meer werk zal zijn. Volgens Gilbert De Swert, expert op het gebied van sociale zekerheid en schrijver van het boek “De mens, de robot, de arbeid”, hoeft de robotisering helemaal niet zo negatief uit te pakken als sommige mensen denken. Een hervorming van het hele economische systeem en de arbeidsmarkt is wellicht een hele positieve ontwikkeling voor onze maatschappij. Een ontwikkeling die heel veel voordelen oplevert op tal van terreinen. Als we maar bereid zijn om met zijn allen anders tegen onze manier van werken en leven aan te kijken.
De opkomst van robots
Of je nu brood staat te bakken in de bakkerij, een muur staat te metselen op de bouwplaats of het haar staat te knippen van de plaatselijke bevolking, er valt met geen zekerheid te voorspellen of jouw baan over een paar jaar nog bestaat. De technische ontwikkelingen en de robotisering gaan te hard om zomaar aan te nemen dat het allemaal zo’n vaart wel niet zal lopen. Volgens auteur en futuroloog Martin Ford zal de druk op onze arbeidsmarkt alleen nog maar toenemen en is het belangrijk dat we op de juiste manier op de robotisering anticiperen. In zijn boek “De opkomst van robots” maakt Ford glashelder wat de invloed van robots en kunstmatige intelligentie zal zijn, op ons individuele arbeidsleven en de maatschappij in het algemeen. Informatietechnologie is niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven en Ford uit dan ook zijn zorgen over de uitdagingen die op ons afkomen en de maatschappelijke ontwrichting die daarmee gepaard gaat. Volgens Ford is een nieuw economisch gedachtepatroon meer noodzaak dan luxe.
Robot-is-me? De robotisering van de maatschappij in praktisch, juridisch en maatschappelijk perspectief
Robots moeten doen waar ze goed in zijn en de taken uitvoeren die mensen niet willen of kunnen doen. Voor de meeste mensen zijn robots en kunstmatige intelligentie alleen nog maar (digitale) systemen die louter en alleen bedoeld zijn, om mensen te ondersteunen bij het uitvoeren van bepaalde taken. De machines doen zwaar en herhalende werkzaamheden in afgebakende fabriekshallen en de AI is op de achtergrond actief in onze slimme apparaten. De technologie werkt op dit moment vóór ons en ontlast ons van saaie, herhalende, gevaarlijke en fysieke taken. Echter zijn we nu op een moment aangekomen dat robots niet alleen meer in dienst staan van de mens, maar ze gaan ook steeds meer met hen samenwerken “als collega’s”. We zien dit bijvoorbeeld al wanneer een politie-eenheid samen met een robot op onderzoek uitgaat naar de locatie van een mogelijke bom. Dergelijke robots worden nu nog voornamelijk gebruikt bij militaire operaties, maar we komen ze ook steeds vaker tegen in de gezondheidszorg, de landbouwsector, de logistieke branche en bij fabricageprocessen. Robots zijn (nog) niet automatisch in staat om samen te werken met mensen. Er moeten specifiek taken binnen een team aan hen worden toebedeeld. Daarnaast moet hen ook worden geleerd wat de specifieke taken van de menselijke teamleden precies zijn. Auteur R.C. Winkelhorst gaat in zijn boek “Robot-is-me? De robotisering van de maatschappij in praktisch, juridisch en maatschappelijk perspectief”, dieper in op de invloed van robotisering op onze samenleving. Hij gaat daarbij niet alleen in op de gevolgen voor de arbeidsmarkt, maar ook besteedt hij volop aandacht aan de betrouwbaarheid en juridische consequenties van autonoom functionerende robots.
Waardevol werkloos
De snelle opkomst van robotisering en kunstmatige intelligentie maakt het onmogelijk, om te voorspellen hoe onze arbeidsmarkt de komende jaren evalueert. Kunnen alle sectoren de digitalisering bijbenen? En hoe wordt onze economie vormgegeven in een tijd van digitale disruptie? Zitten we straks allemaal zonder werk of moeten we op onze vijftigste noodgedwongen weer de schoolbanken in? In het boek “Waardevol werkloos” schetst auteur en hoofdeconoom Geert Janssens een beeld van de maatschappelijke gevolgen van digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie. Aan de hand van vier mogelijke toekomstscenario’s legt Janssens uit dat we de complexe autonome technologische ontwikkelingen niet alleen maar moeten zien als een bedreiging, maar dat we ons vooral moeten focussen op de zee aan mogelijkheden voor het bedrijfsleven en de arbeidsmarkt, die door deze innovaties wordt gecreëerd.
Wat zijn de beroepen van de toekomst?
Hieronder volgt een lijst met beroepen waar de komende jaren waarschijnlijk veel behoefte aan zal zijn:
- IoT-experts
- Ingenieurs: bouwkundigen, waterbouwkundigen
- Digital developers
- Wetenschappers: bio-engineering, neurowetenschappers, genetisch engineers, natuurwetenschappers, engineers op het gebied van nanotechnologie
- Analisten: statisch analisten, risicoanalisten, systeemanalisten, laboranten
- Productontwikkelaars
- Leerkrachten
- Facilitators
- Recruitment-specialisten
- Medisch personeel en zorgmedewerkers: vooral specialisten in de ouderenzorg, remote health care engineers
- Medewerkers binnen de kinderopvang
- Data scientists
- IT-professionals: software engineers, systeemontwerpers, ICT beheerders
- Technisch personeel: technisch projectleiders, automonteurs, elektromonteurs, installatiemonteurs, servicetechnicus, meet- en regeltechnicus, solar en wind energy technicians
- Growth hackers
- Fysiotherapeuten
- Organizational disrupters
- Prothese ontwikkelaars
- Cyborg designers
- Ethisch technicus
- Urban agriculture specialisten
- Medewerkers binnen de recreatieve sector: horecapersoneel, leisure & hospitality assistants
- Creatieve beroepen: artiesten binnen de entertainment-industrie, game ontwikkelaars, data visualizers, event managers, virtual reality ontwerpers
- De bouw: metselaars, timmermannen, monteurs infratechniek (grond- water- en wegenbouw), vakman asfalt (wegenbouw), waterbouwer (waterbouwkundige constructies), bestekschrijver, architect, adviseur, bouwkundig of civieltechnisch tekenaars, calculators, uitvoerders
- Civiele techniek (wegen, gebouwen, bruggen) betonboorders, middenkaderfunctionarissen, tekenaars, uitvoerders, mengmeester beton
- Longevity coaches
- Urban security coordinatoren
- Ontwerpers van robotische en holografische avatars
- 3D experts
- Specialisten op het gebied van cyberveiligheid en privacybescherming
- Personal brand adviseurs
- Ethisch hackers
- Synthetic biology engineers
- Blockchainontwikkelaars
- Metaaltechniek: metaalbewerkers, lassers, CNC-draaiers, operators lasrobot, 3D tekenaars, constructietekenaars, montagemedewerkers
- Tuinaanleg: (hoveniers)
- Virtual assistants
Robotisering kan leiden tot uitholling van universele mensenrechten
Door de robotisering wordt het moeilijker om de publieke waarden nog overeind te houden. De intrede van geavanceerde technologische ontwikkelingen kan leiden tot de uitholling van universele mensenrechten wereldwijd. Robotisering, artificial intelligence, IoT en augmented reality zijn zulke complexe technologieën, dat er in de toekomst behoefte zal zijn aan nieuwe mensenrechten, die zijn aangepast aan onze digitale maatschappij. Door de verregaande digitalisering wordt het steeds lastiger om mensen te beschermen op het gebied van privacy en discriminatie. Daarnaast wordt het door deze innovaties ook steeds ingewikkelder, om de vrijheid van meningsuiting nog te kunnen waarborgen. Daarom moet er volgens de medewerkers van het Rathenau Instituut een nieuw Europees verdrag komen, dat de menselijke waardigheid respecteert. Het Nederlandse Rathenau Instituut doet al meer dan dertig jaar onderzoek naar de impact van geavanceerde technologieën op onze samenleving en heeft een rapport gepubliceerd, waarin ze uitleggen welke gevolgen de robotisering en kunstmatige intelligentie kunnen hebben voor de universele mensenrechten.
Juridische en ethische systemen zijn niet toegerust op robotisering en AI
Wanneer we de mensachtige robot Atlas, die door engineering- en roboticabedrijf Boston Dynamics is gecreëerd, zijn kunstjes zien doen, dan beseffen we bijna niet meer dat het hier alleen maar gaat om een heleboel gebundeld staal, elektronica, software en sensoren. Robots gaan langzaam maar zeker steeds meer op levende wezens lijken. Daarbij worden deze “freaks” ook nog eens uitgerust met zeer geavanceerde kunstmatige intelligentie, waardoor big data hun gedrag, “gevoel” en “denken” kan beïnvloeden. Volgens het Rathenau Instituut zullen robots en AI onze samenleving op tal van fronten vooruit helpen, maar mogen we niet voorbij gaan aan de grote risico’s die aan deze zeer verfijnde technologieën kleven. De juridische en ethische systemen zijn daar vandaag de dag nog lang niet op toegerust.
Introductie van twee nieuwe mensenrechten
Daarom zouden er twee nieuwe mensenrechten in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) moeten worden opgenomen. In de eerste plaats zouden mensen het recht moeten hebben om niet binnen digitale infrastructuren te worden geanalyseerd, gemeten of beïnvloed. Hierdoor kan worden voorkomen dat mensen tegen hun wil worden geprofileerd en getracked. In de tweede plaats zouden mensen altijd het recht moeten hebben op betekenisvolle menselijke contacten. Dat betekent dat mensen er altijd voor zouden moeten kunnen kiezen, om zaken te doen (of andersoortige vormen van interactie te hebben) met mensen, in plaats van met robots of gerobotiseerde processen en systemen. Op dit ogenblik worden er met name in de reguliere en de ouderenzorg proeven gedaan met zorgrobots, die verschillende taken van mensen kunnen overnemen. Echter levert dit naast voordelen ook weer geheel nieuwe vragen op, over de kwaliteit van de zorg en de menselijke relaties onderling.
Transparantie en accountability voor automatische gegevensverwerking
Alle apparatuur om ons heen wordt steeds slimmer en verzamelt continu informatie, over alles wat we doen en laten. Niet alleen wordt er doorlopend informatie opgeslagen over onze emoties, onze hartslag, ons slaappatroon, maar ook wordt nauwkeurig bijgehouden hoeveel trappen we precies op en af gaan en waar die trappen zich precies bevinden. Of dat eigenlijk allemaal wel zo slim is? Dat kun je je afvragen. En zolang al deze data vóór ons werkt, kunnen er grote voordelen worden behaald op tal van terreinen. Maar wat als deze data tegen ons werkt? In het rapport van het Rathenau Instituut wordt gepleit voor een aanscherping en verheldering van de al reeds bestaande mensenrechten, zodat de bestaande universele mensenrechten niet volledig op de schop hoeven. Dat zou kunnen door het versterken van de bestaande richtlijnen omtrent de transparantie en accountability, voor de automatische gegevensverwerking op allerlei gebieden. De ethische aspecten van AI en robotisering zullen de komende jaren nog voor heel wat uitdagingen gaan zorgen.
Hoe moet de Nederlandse overheid omgaan met de ethische aspecten van robotisering en artificial intelligence?
Volgens het Rathenau Instituut is het belangrijk dat Nederlandse politici de ontwikkeling van een nieuw EU-verdrag ondersteunen. Daarnaast moet de Nederlandse overheid ook zelf actief onderzoek doen naar de gevolgen van robotisering en kunstmatige intelligentie, op de ondermijning van universele mensenrechten en andere ethische consequenties. De ontwikkeling van complexe technologieën gaat niet alleen steeds verder, maar gaat ook in een steeds sneller tijdsbestek. Hierdoor kan er in de toekomst een situatie ontstaan waarbij het nagenoeg onmogelijk wordt om wetgeving, ethiek en techniek, nog op een goede manier met elkaar in overeenstemming te brengen.
24/7 geprofileerd, gevolgd en beïnvloed
Want hoe kunnen basisprincipes ook in de toekomst nog overeind blijven? Hoe kunnen robots en kunstmatige intelligentie onder de menselijke controle blijven? Hoe kunnen we over een aantal jaren nog relatief vrij en ongedwongen leven, zonder 24 uur per dag en 7 dagen in de week te worden geprofileerd, gevolgd en beïnvloed? Is het met deze geavanceerde technologische innovaties überhaupt wel mogelijk, om ook maar een heel klein beetje van onze privacy in stand te houden? Hoeveel menselijke interactie blijft er nog over? Kunnen we straks eigenlijk nog wel kiezen voor zorg en andere dienstverleningsprocessen, die worden uitgevoerd door mensen? Of worden we volledig gedwongen tot gerobotiseerde dienstverlening? Dit zijn vragen die niet gemakkelijk te beantwoorden zijn, maar waar op dit moment toch zeer goed over zal worden moeten worden nagedacht.
Bewegingssensoren, gezichtsherkenning en slimme apparaten
Wat nu gezien wordt als “privéleven” en wat gezien wordt als “vrije tijd”, zal in de nabije toekomst ongetwijfeld veranderen. Want de robotisering verandert de arbeidsprocessen in rap tempo en er zal steeds minder scheiding zijn tussen activiteiten die worden bestempeld als privé en activiteiten die worden aangeduid als werk. De data die op dit moment over mensen wordt verzameld is zo overweldigend, dat we door de bomen het bos niet meer zien. Deze enorme zee aan data wordt gekoppeld aan geavanceerde technologie zoals bewegingssensoren, gezichtsherkenningscamera’s, voice recognition, en slimme apparaten.
Creëren we ons eigen panopticum?
En of we het nu willen of niet, op deze manier creëren we langzaam maar zeker ons eigen panopticum, waarbinnen niemand meer weet wanneer, door wie en waarom we worden gemonitord. En die massasurveillance voelt niet alleen beklemmend, maar heeft ook invloed op de manier waarop wij ons gedragen. Wanneer mensen in de toekomst geen enkele controle meer kunnen uitoefenen op hun eigen data, dan is het zeer belangrijk dat die informatieverwerking gepaard gaat met een verantwoord databeleid, door overheden en bedrijven. En dat realiseren is nog knap lastig en wellicht compleet onmogelijk.
Bepalen van de aansprakelijkheid
Niet alleen zaken zoals privacy en vrijheid van meningsuiting komen in het geding door robotisering en AI. Ook een element zoals “aansprakelijkheid” wordt alsmaar lastiger te definiëren. Want wie is er verantwoordelijk wanneer Annie met haar zelfrijdende Ford-Ka van de weg raakt, een hek omver rijdt en een tuin half omploegt? Is dat Annie zelf of de producent van de software in de auto? Of ligt de schuld toch bij de ontwikkelaar van de sensoren langs de weg? Met het voortschrijden van autonome systemen, zal het bepalen van de aansprakelijkheid bij ongevallen steeds moeilijker worden.
Voorspellende algoritmen kunnen discriminatie in de hand werken
Volgens artikel 1 van onze grondwet moet iedereen altijd en overal gelijk worden behandeld, in gelijke gevallen. De praktijk is natuurlijk weerbarstiger en dagelijks ondervinden mensen discriminatie op tal van gronden zoals ras, religie, levensovertuiging, geslacht, handicap, seksuele geaardheid of politieke voorkeur. Er zijn in ons land gelukkig wetten die trachten om de gelijkheid tussen mensen te beschermen. Echter maken geavanceerde technologieën en complexe algoritmes het een stuk ingewikkelder om die gelijkheid nog te waarborgen. De overheid maakt veel gebruik van zogenaamde “voorspellende algoritmen”. Ze gebruiken deze rekenkundige stelsels onder andere voor het opsporen van fraude en andere vormen van criminaliteit. Daarnaast gebruikt de overheid deze algoritmen voor het bepalen van de zorgbehoefte, van bijvoorbeeld ouderen en gehandicapten. Ook kunnen deze algoritmes worden gebruikt voor het berekenen van de kans op bepaalde gebeurtenissen in de toekomst.
Eenvoudige en complexe algoritmen
Een algoritme is in principe niets meer of minder dan een reeks instructies, die door een computer kan worden verwerkt en waarmee een bepaalde uitkomst kan worden berekend. En die specifieke uitkomst kan vervolgens weer worden gekoppeld aan een bepaalde actie die daarop moet volgen. Er kunnen heel eenvoudige algoritmes worden gebruikt waarbij actie A, direct leidt tot actie B. Bij dezelfde input wordt dan in principe steeds dezelfde output geproduceerd. Als A gebeurt (of dreigt te gebeuren), dan volgt automatisch B. Dergelijke relatief eenvoudige algoritmen bepalen bijvoorbeeld dat iemand die 15 kilometer te hard rijdt, een boete ontvangt van 200 euro. Maar er kunnen ook hele complexe algoritmes worden gebruikt, die soms wel honderden factoren laten meewegen bij het voorspellen van gebeurtenissen.
Preventief voorkomen van misdrijven
Met deze algoritmes kan inzicht worden verkregen in welke mensen het snelst geneigd zullen zijn, om fraude te gaan plegen of een winkel te gaan overvallen. Hierdoor wordt het voor de overheid en de wetshandhavers gemakkelijker om er bovenop te zitten en de misdaad wellicht te voorkomen. Dit is natuurlijk erg handig, want als misdrijven op deze manier preventief kunnen worden voorkomen, dan kunnen opsporings- en onderzoeksprocessen veel efficiënter en goedkoper worden uitgevoerd. Echter wijst Lokke Moerel, hoogleraar ict-recht erop, dat deze handelswijze de discriminatie van groepen mensen in de hand kan werken. Het is echter niet zo dat algoritmes op eigen houtje kunnen besluiten om iemand te gaan discrimineren of op een of andere manier achter te stellen. Algoritmes hebben geen ethisch besef en kunnen zelf geen oordeel vellen over wat goed of slecht is. Dat wil zeggen nóg niet. En het is maar zeer de vraag of we dat wel zouden moeten willen.
De risico’s van pre-crime
Algoritmes die potentiële criminelen in de kiem kunnen smoren, nog voordat zij hun misdrijven begaan? De term “pre-crime” werd ooit bedacht door sciencefiction auteur Philip K. Dick, maar de voorspellende algoritmes die vandaag de dag worden ontwikkeld, komen aardig in de buurt van wat de auteur voor ogen had. Pre-crime, pre-emtion, precaution and the future van Jude McCulloch (hoogleraar criminologie) is de eerste uitgebreide studie op het gebied van pre-crime en geeft op kritische wijze inzicht in de technologische mogelijkheden, om misdaden vooraf te kunnen voorspellen. Aan de hand van verschillende voorbeelden maakt McCulloch duidelijk dat pre-crime ook een keerzijde heeft. Het identificeren van potentiële misdadigers nog voordat zij het misdrijf begaan, zou er volgens haar zelfs voor kunnen zorgen dat de strafbare feiten die men tracht te voorkomen, juist plaatsvinden. McCulloch maakt in deze studie duidelijk wat de risico’s zijn van “vooringenomen” algoritmes en informatiestromen.
Weinig transparantie
Alle beschikbare data binnen de enorme informatiestromen kan ook onbedoeld “vooringenomen” zijn. Discriminatie is een “alledaags” element binnen iedere samenleving ter wereld. En of we het nu leuk vinden of niet, het zit als het ware ingebakken in iedere maatschappij. We maken ons er allemaal van tijd tot tijd schuldig aan. Al dan niet onbewust. De samenleving is gewoon vaak oneerlijk en dat komt terug in de manier waarop algoritmes de enorme hoeveelheid data analyseren. De algoritmes en machine learning weerspiegelen onze maatschappij. Er is weinig transparantie over hoe de overheid deze algoritmes precies gebruikt. Wanneer een algoritme uitwijst dat jij extra onder de loep moet worden genomen, dan kom je nooit te weten dat deze extra controle op jouw doen en laten, wordt uitgevoerd op basis van een algoritmische beslissing.
Inzicht in algoritmes bij de overheid
In hoeverre hebben mensen eigenlijk recht op inzicht in de algoritmes die hen analyseren? En in hoeverre passen dergelijke algoritmen binnen een democratie? Volgens Lokke Moerel vereist de privacywet dat de overheid transparant is, ook wanneer de algoritmes alleen maar een ondersteunende rol spelen. Alleen wanneer het gebruik en de werking van algoritmen transparant zijn, kan worden gecontroleerd of de beslissingen geen discriminerende uitwerking hebben op bepaalde doelgroepen. Het gebruik van algoritmen door de overheid is in nevelen gehuld en daarom zal de overheid het publiek beter moeten informeren over het gebruik van deze algoritmes. Hoe kunnen mensen zo goed mogelijk worden beschermd tegen de uitwassen en risico’s van voorspellende algoritmes, kunstmatige intelligentie, machine learning en robotisering? In het rapport “Mensenrechten in het robottijdperk” van het Rathenau Instituut wordt helder uitgelegd, hoe de overheid nu al aan de slag zou moeten, met deze ingewikkelde materie.
Bronnen:
Robot Ethics The Ethical and Social Implications of Robotics, Colin Allen
De opkomst van robots: hoe technologie veel banen zal doen verdwijnen, Martin Ford
Robot-is-me?: de robotisering van de maatschappij in praktisch, juridisch en maatschappelijk perspectief, R.C. Winkelhorst
Waardevol werkloos, Geert Janssens
Rathenau Instituut: Human rights in the robot age, challenges arising from the use of robotics, artificial intelligence, and virtual and augmented reality, Rinie van Estis, Joost Gerritsen en Linda Kool
Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van blockchaintechnologie? Meld je dan nu aan voor de blogpost!